AYDIN HASAN – Anadolu; coğrafi ve stratejik konumu nedeniyle tarih içinde kitlesel sığınma hareketleri de dahil olmak üzere göç hareketlerinin nihai durağı oldu. Bu topraklar, milyonlarca göçmene ev sahipliği yaptı. Göç İdaresi’nin çalışmasına göre; önemli bölümü bugünkü Türkiye sınırları içinde kalan bölgelere yönelik olarak Osmanlı Dönemi’nde yaşanan kitlesel göç hareketleri ve bireysel sığınma olayları tarihi perspektifi içinde özetle şöyle:
1492 yılında on binlerce Yahudi, İspanya’dan gemilerle kurtarılarak Osmanlı İmparatorluğu topraklarına getirildi.
1672 Thököly Ayaklanması’nın ardından Osmanlı’da matbaacılığın öncüsü İbrahim Müteferrika ile itfaiyeciliğin öncüsü Kont Ödön Seçenyi (Seçenyi Paşa) ve 1699 yılında Macar Kralı Thököly Imre ve eşi Osmanlı İmparatorluğuna iltica etti.
1709 yılında İsveç Kralı Şarl, beraberindeki yaklaşık 2 bin kişilik grupla birlikte Osmanlı İmparatorluğuna sığındı.
1718 Pasarofça Antlaşması’nın ardından Macar Kralı II. Rakoczy Ferenc, Osmanlı İmparatorluğuna sığındı.
1830 Polonya İhtilali’nin liderlerinden bugünkü Polonezköy’ün kurucusu Prens Adam Czartoryski, 1841 senesinde Osmanlı İmparatorluğuna iltica etti.
1848 Macar Özgürlük Savaşı’nı kaybeden Prens Lajos Kossuth ve yaklaşık 3 bin Macar, 1849’da Osmanlı İmparatorluğu’na geldi.
Farklı istatistiki veriler bulunmakla birlikte 1856-1864 senesinde ise Rus ordusundan kaçan yaklaşık 1 milyon 500 bin Kafkas nüfusu Osmanlı İmparatorluğu topraklarına kabul edilerek, Balkanlar’a ve Anadolu’nun çeşitli yerlerine yerleştirildi.
1917 Bolşevik İhtilali’nin ardından Beyaz Rus Komutan Vrangel yaklaşık 135 bin kişiyle birlikte Osmanlı İmparatorluğundan
koruma talep etti.
Selanik’e Yahudi göçü
Anadolu ve Rumeli toprakları, Osmanlı Dönemi’nde vatanın iki önemli parçasını oluşturuyordu. Osmanlı, trajedi yaşayan İspanya Yahudilerine de kucak açacaktı. 1492’de İspanya’dan kovulan Yahudilerin bir bölümü Selanik ağırlıklı olmak üzere Osmanlı topraklarına yerleştirildi. Yahudiler, Selanik’te küçük çaplı dokuma sanayi kurdu. Hukuk ve İbrânî bilgini Rabbi Samuel de Medina’nın liderliğinde zengin kütüphanesi olan bir bilim akademisi oluşturdu. Selanik, Osmanlı Dönemi’nde uzun yıllar Müslüman, Yahudi ve Hristiyanların uyum içinde yaşadığı önemli bir kültür ve ekonomi merkezi oldu.
Kırım Tatarları sürgünü
Kırım Tatarları, bir başka deyişle Karadeniz’in kuzeyindeki Kırım Yarımadası’nı anayurt edinmiş Türk halkı; 1783’te Kırım Hanlığının Rusya tarafından ilhakıyla birlikte Osmanlı Devleti topraklarına zorunlu göçe tabi tutuldu. İlk göç kafileleri, bugünkü Romanya topraklarında kalan Dobruca ile Bulgaristan ve Balkanların diğer bölgelerine göç etti. 1853-1856
yılları arasındaki Kırım Savaşı Dönemi’nde ikinci, 93 Harbi’nden (1878 Osmanlı-Rus Savaşı) sonra ise üçüncü bir göç dalgasıyla Anadolu’ya yerleştiler.
Çerkeslerin büyük dramı
Tarihin en trajik göçlerinden biri, Çerkes halkının Kafkasya’dan sürgün edilmesiyle yaşandı. Rusya’nın Karadeniz’e inme politikası çerçevesinde Kafkasya halkları ile 1556’dan itibaren başlattığı savaşlar, 308 yıl sürdü. Rus güçleri, 21 Mayıs 1864’ten itibaren Kuzey Kafkasya’daki Çerkes toplulukları, başta Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerine sürgün edildi. 1,5 milyondan fazla Çerkes, bir ay gibi bir zaman dilimi içinde içinde sürgüne tabi tutuldu. Yol şartları, salgın hastalıklar ve açlık gibi nedenlerden dolayı yaklaşık 500 bin Çerkes, bu sürgün yolculuğunda yaşamını yitirdi. Sürgüne tabi tutulanlar, Karadeniz limanlarından gemilere bindirildi ve birçoğu Anadolu’da Ordu, Samsun, Tokat, Amasya, Sinop, Yozgat, Düzce, Adapazarı, Kocaeli’de iskan edildi.
BİTTİ.